psikanaliz
İnsan psikolojisi, bilinçli ve bilinçdışı süreçlerin birbiriyle etkileşime girdiği karmaşık bir yapıdır. Sigmund Freud‘un psikanalitik kuramında önemli bir yere sahip olan savunma mekanizmaları, bireyin kaygı, stres ve iç çatışmalarla başa çıkmak için geliştirdiği bilinçdışı stratejilerdir. Bu yazıda, en yaygın savunma mekanizmalarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
Baskılama (Repression)
Baskılama, bireyin bilinç düzeyinde kabul edemediği duygu, düşünce ve anıları bilinçdışına itmesiyle ortaya çıkar. Örneğin, çocuklukta yaşanan travmatik bir olayın unutulması, baskılama mekanizmasının bir göstergesidir.
Yadsıma (Denial)
Gerçekliği olduğu gibi kabul edemeyen birey, yadsıma mekanizmasıyla var olan durumu reddeder. Özellikle yas sürecinde ya da bağımlılık durumlarında sıkça görülen bir savunma mekanizmasıdır.
Yansıtma (Projection)
Bireyin kendi kabul edemediği duygu ve düşüncelerini, başkalarına aitmiş gibi algılamasıdır. Örneğin, kişinin kendi saldırgan eğilimlerini başkalarına yansıtarak “Onlar bana düşmanca davranıyor” şeklinde düşünmesi bu mekanizmanın bir örneğidir.
Yer Değiştirme (Displacement)
Kişinin, güçlü bir duyguyu asıl hedef yerine daha güvenli bir hedefe yönlendirmesidir. Örneğin, patronundan azar işiten bir çalışanın, öfkesini ailesine yöneltmesi yer değiştirme mekanizmasını gösterir.
Gerileme (Regression)
Birey, stres ya da yoğun kaygı hissettiğinde, çocukluk dönemine ait davranışlara geri dönebilir. Örneğin, stres altındaki bir yetişkinin tırnak yemeye başlaması ya da çocuk gibi konuşması bu mekanizmanın bir örneğidir.
Akla Uygun Hale Getirme (Rationalization)
Kişi, yaptığı hatalı ya da olumsuz davranışlarını mantıklı ve kabul edilebilir nedenlerle açıklamaya çalışır. Örneğin, başarısız bir sınav sonucunu “Zaten çok zor bir sınavdı, kimse yapamazdı” diyerek rasyonelleştirmek buna örnektir.
Karşıt Tepki Geliştirme (Reaction Formation)
Birey, bilinçdışında kabul edemediği bir duygu ya da düşüncenin tam tersi şekilde davranır. Örneğin, birine karşı yoğun öfke hisseden bir kişinin, aşırı nazik ve sevecen davranması bu mekanizmayı gösterir.
Özdeşim Kurma (Identification)
Kişinin, güçlü ya da başarılı bir bireyi model alarak onun gibi davranmasıdır. Özellikle çocukluk döneminde ebeveynler ve öğretmenlerle özdeşim kurma yaygındır.
Yüceltme (Sublimation)
Bireyin, kabul edilemez dürtülerini, toplumca kabul gören ve yapıcı alanlara yönlendirmesidir. Örneğin, saldırgan eğilimleri olan bir bireyin boks sporuna yönelmesi yüceltme mekanizmasının bir örneğidir.
Dışsallaştırma (Externalization)
Bireyin, içsel duygu ve çatışmalarını dışsal faktörlere bağlamasıdır. Örneğin, başarısızlığını öğretmeninin adaletsizliğine bağlayan bir öğrenci, dışsallaştırma yapıyor olabilir.
Bölme (Splitting)
Özellikle borderline kişilik bozukluğunda sıkça görülen bu mekanizmada, kişi dünyayı “tamamen iyi” ve “tamamen kötü” olarak ikiye ayırır. İnsanları ya mükemmel ya da tamamen kötü olarak algılar.
Telafi (Compensation)
Bireyin, yetersiz hissettiği bir alandaki eksikliğini başka bir alandaki başarılarla gidermeye çalışmasıdır. Örneğin, akademik başarısı düşük olan bir öğrencinin, spor alanında kendini kanıtlamaya çalışması bu mekanizmanın bir örneğidir.
Mizaha Vurma (Humor)
Bireyin, kaygı yaratan bir durumu mizah yoluyla hafifletmeye çalışmasıdır. Örneğin, kötü bir olay yaşadıktan sonra bununla ilgili espriler yapmak, kişinin duygusal yükünü azaltabilir.
Sonuç
Savunma mekanizmaları, bireyin psikolojik dengesini korumada önemli bir rol oynar. Ancak aşırı ya da sürekli kullanıldığında, bireyin gerçeklikten uzaklaşmasına ve psikolojik sorunlar yaşamasına neden olabilir. Bu nedenle, bireyin farkındalık kazanarak, sağlıklı başa çıkma yöntemlerini geliştirmesi önemlidir.
Kaynakça
- Freud, S. (1923). The Ego and the Id. Hogarth Press.
- Vaillant, G. E. (1992). Ego Mechanisms of Defense: A Guide for Clinicians and Researchers. American Psychiatric Press.
- Cramer, P. (2006). Protecting the Self: Defense Mechanisms in Action. Guilford Press.
