Pilot uygulama tamamlandıktan sonra ölçek maddelerinin psikometrik özelliklerini değerlendirmek için madde analizleri yapılır. Bu süreç, ölçek maddelerinin geçerli, güvenilir ve işlevsel olup olmadığını belirlemek açısından kritik bir adımdır. Madde analizleri sayesinde düşük performans gösteren maddeler tespit edilerek ölçekten çıkarılabilir veya revize edilebilir.
Madde Analizi Nedir ve Neden Önemlidir?
Madde analizi, ölçek maddelerinin istatistiksel olarak nasıl işlediğini değerlendiren bir süreçtir. Pilot uygulamadan elde edilen veriler kullanılarak, her bir maddenin ölçeğin geneliyle ne kadar uyumlu olduğu incelenir.
Madde analizinin temel amaçları şunlardır:
- Maddelerin ölçeğin toplam puanı ile ne kadar ilişkili olduğunu belirlemek
- Ölçekte düşük ayrıştırıcı güce sahip olan veya çelişkili yanıtlar veren maddeleri tespit etmek
- Ölçek güvenilirliğini artırmak için gereksiz veya sorunlu maddeleri çıkarmak veya düzenlemek
Eğer madde analizi yapılmazsa, ölçek içerisinde işlevsiz veya hatalı maddeler kalabilir ve bu durum ölçüm sonuçlarını olumsuz etkileyebilir.
Madde Analizi Süreci
Pilot uygulama sonrası madde analizi yapmak için kullanılan temel yöntemler şunlardır:
1. Madde-Toplam Korelasyonu Analizi
Bu analiz, her bir maddenin ölçeğin toplam puanı ile olan ilişkisini ölçer. Madde toplam korelasyonu, bir maddenin ölçeğin genel yapısıyla ne kadar tutarlı olduğunu gösterir.
Değerlendirme kriterleri:
- 0.30 ve üzeri: Madde iyi işliyor, ölçeğe katkı sağlıyor.
- 0.20 – 0.29: Madde sınırda, gerekirse revize edilebilir.
- 0.20’nin altı: Madde ölçekle zayıf ilişkilidir, çıkarılması önerilir.
Örneğin, depresyon ölçeğinde “Kendimi sık sık üzgün hissederim.” maddesi, ölçeğin toplam puanı ile yüksek korelasyon gösteriyorsa, bu madde ölçeğin genel yapısıyla uyumludur.
2. İç Tutarlılık Analizi (Cronbach’s Alpha Katsayısı)
Bu analiz, ölçeğin genel güvenilirliğini ölçmek için kullanılır. Cronbach’s Alpha değeri, ölçek maddelerinin birbiriyle ne kadar tutarlı olduğunu gösterir.
Değerlendirme kriterleri:
- 0.90 ve üzeri: Mükemmel güvenilirlik
- 0.80 – 0.89: Yüksek güvenilirlik
- 0.70 – 0.79: Kabul edilebilir güvenilirlik
- 0.70’in altı: Güvenilirlik düşük, ölçek revize edilmelidir.
Ayrıca, Cronbach’s Alpha katsayısı, belirli bir madde çıkarıldığında nasıl değişiyor? sorusu da analiz edilmelidir. Eğer bir madde çıkarıldığında ölçeğin güvenilirliği artıyorsa, o madde ölçekten çıkarılmalıdır.
3. Ayrıştırıcı Güç Analizi (Üst-Alt %27’lik Grup Karşılaştırması)
Bu analiz, ölçeği yüksek ve düşük puan alan gruplar arasında karşılaştırarak maddelerin ayırt ediciliğini belirler. Üst %27’lik grup (yüksek puan alanlar) ile alt %27’lik grup (düşük puan alanlar) arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı mı?
Analiz sonuçları:
- p < 0.05 → Madde üst ve alt grupları anlamlı şekilde ayırt ediyor. (İyi madde)
- p > 0.05 → Madde üst ve alt gruplar arasında fark yaratmıyor, çıkarılmalı.
Örneğin, bir anksiyete ölçeğinde “Topluluk önünde konuşurken gergin hissederim.” maddesi, yüksek anksiyete puanı alan kişilerle düşük puan alanlar arasında belirgin bir fark yaratıyorsa, bu madde ölçek için uygundur.
4. Normal Dağılım Analizi ve Yanıt Desenleri
Ölçekteki maddelerin normal dağılıma uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Eğer çok fazla kişi hep aynı cevabı işaretliyorsa (örneğin, sürekli ‘Kesinlikle Katılmıyorum’), bu madde işe yaramayabilir.
- Bazı maddeler beklenenden çok daha yüksek veya düşük ortalamalar alıyorsa, içeriği yeniden gözden geçirilmelidir.
Sorunlu Maddelerin Revize Edilmesi veya Çıkarılması
Madde analizlerinden sonra, aşağıdaki kriterlere göre düzenleme yapılır:
- Düşük madde-toplam korelasyonu olan maddeler çıkarılabilir.
- Çok düşük veya çok yüksek Cronbach’s Alpha katkısı olan maddeler gözden geçirilmelidir.
- Alt ve üst grupları ayırt etmeyen maddeler çıkarılabilir veya revize edilebilir.
- Anlaşılması zor veya çelişkili ifadeler düzeltilmelidir.
Örneğin, bir özsaygı ölçeğinde şu madde bulunuyorsa:
“Bazen kendimi iyi hissederim ama çoğu zaman kendimi yetersiz görürüm.”
Bu madde çift anlamlı olduğu için revize edilmelidir. Daha net bir ifadeye dönüştürülmesi gerekir:
“Genellikle kendimi yetersiz hissederim.”
Madde Analizlerinin Sağladığı Avantajlar
Madde analizleri, ölçek geliştirme sürecinde birçok avantaj sağlar:
- Ölçekten zayıf maddelerin çıkarılmasını ve daha güçlü bir yapının oluşturulmasını sağlar.
- Ölçeğin güvenilirliğini artırarak bilimsel geçerliliğini destekler.
- Maddelerin anlaşılabilirliğini ve işlevselliğini değerlendirir.
- Ölçekte olası hataları tespit edip düzeltme fırsatı sunar.
Bu süreç tamamlandıktan sonra ölçek, büyük bir örneklem üzerinde uygulanmaya hazır hale gelir.
İyi bir ölçek, yalnızca doğru ifadelerden oluşmaz; aynı zamanda istatistiksel olarak güçlü ve güvenilir maddeler içerir.
Sonuç
Pilot uygulama sonrası madde analizleri, ölçeğin istatistiksel geçerliliğini ve güvenilirliğini değerlendirmek için hayati bir adımdır. Madde-toplam korelasyonu, iç tutarlılık analizi, ayrıştırıcı güç analizi ve dağılım kontrolleri gibi yöntemler kullanılarak ölçek optimize edilir. Bu analizler sonucunda, geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı oluşturulması sağlanır.
Kaynakça
- DeVellis, R. F. (2016). Scale Development: Theory and Applications. SAGE Publications.
- Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric Theory. McGraw-Hill.
- Furr, R. M. (2018). Psychometrics: An Introduction. SAGE Publications.
- Clark, L. A., & Watson, D. (1995). Constructing validity: Basic issues in objective scale development. Psychological Assessment, 7(3), 309-319.
