Madde Nedir?

Tanım ve Kavramsal Çerçeve

Psikolojik testler ve ölçekler, belirli bir özelliği ölçmek için geliştirilmiş bireysel sorulardan veya ifadelerden oluşur. İşte bu sorulara veya ifadelere madde denir. Bir ölçek veya testin en küçük yapı taşı olan maddeler, ölçülmek istenen psikolojik değişkeni en doğru ve güvenilir şekilde değerlendirmek için hazırlanır.

Bir ölçek veya testin kalitesi, içerdiği maddelerin niteliğine bağlıdır. Dolayısıyla, ölçek geliştirme sürecinde madde yazımı ve madde analizi, testin güvenilirliğini ve geçerliliğini belirleyen en önemli aşamalardan biridir.

Madde Türleri

Ölçek ve testlerde kullanılan maddeler, yapılarına ve ölçme biçimlerine göre farklı türlerde olabilir.

1. İçeriklerine Göre Madde Türleri

Bilişsel Maddeler: Bireyin bilgi düzeyini veya zihinsel yeteneklerini ölçmeye yönelik maddelerdir. Örneğin, zekâ testlerinde sorulan problem çözme veya akıl yürütme soruları.
Duygusal Maddeler: Bireyin hissettiklerini, kaygı, depresyon, mutluluk gibi duygusal durumlarını değerlendiren maddelerdir. Örneğin, “Son bir haftada kendimi mutsuz hissettim.”
Davranışsal Maddeler: Bireyin belirli durumlar karşısındaki davranışlarını ölçen maddelerdir. Örneğin, “Öfkemi kontrol etmekte zorlanıyorum.”

2. Yapılarına Göre Madde Türleri

a) Açık Uçlu Maddeler

Katılımcının serbestçe yanıt verebileceği sorulardan oluşur.
Derinlemesine bilgi sağlar, ancak analiz edilmesi zor olabilir.
Örnek: “Kendinizi nasıl tanımlarsınız?”

b) Kapalı Uçlu Maddeler

Katılımcının belirli seçenekler arasından seçim yapmasını gerektirir.
Nesnel ve kolay değerlendirilebilir.
Örnek:
- Çoktan Seçmeli: “Psikolojik testlerin temel amacı nedir?”
- Likert Tipi: “Son zamanlarda kaygılı hissediyorum.” (1=Hiç Katılmıyorum, 5=Tamamen Katılıyorum)
- Doğru-Yanlış: “MMPI bir kişilik testidir.” (Doğru / Yanlış)

c) Performans Temelli Maddeler

Bireyin belirli bir görevi yerine getirmesini gerektirir.
Örnek: Stroop Testinde renkli kelimeleri okuma süresi.

Madde Yazımı Süreci

Ölçek geliştirme sürecinde maddelerin doğru yazılması, ölçeğin güvenilirliğini ve geçerliliğini doğrudan etkiler. Madde yazımında dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır:

1. Açık ve Anlaşılır Olmalı

Karmaşık ifadelerden kaçınılmalıdır.
Örnek: “Kendimi sık sık huzursuz hissediyorum.” (Uygun)
Yanlış Örnek: “Gergin ve anksiyeteye yatkın bir birey olarak huzursuz hissetme eğilimindeyim.” (Fazla teknik ve karmaşık)

2. Çift Anlamlılık İçermemeli

Tek bir duygu, düşünce veya davranışı ölçmelidir.
Yanlış Örnek: “Kaygılı ve mutsuz hissediyorum.” (İki farklı duygu bir arada)
Doğru Örnek: “Son zamanlarda sık sık kaygılı hissediyorum.”

3. Kültürel Olarak Uygun Olmalı

Testin uygulanacağı kültüre uygun ifadeler içermelidir.

4. Önyargılı veya Yargılayıcı Olmamalı

Katılımcıyı belirli bir cevaba yönlendirmemelidir.
Yanlış Örnek: “Depresyonda olan insanlar genellikle başarısızdır. Siz de böyle hissediyor musunuz?”
Doğru Örnek: “Son zamanlarda kendimi başarısız hissediyorum.”

Madde Analizi

Madde analizi, bir ölçek veya test içindeki maddelerin ölçme gücünü değerlendirmek için yapılan istatistiksel işlemleri içerir. En yaygın kullanılan madde analizi yöntemleri şunlardır:

1. Madde Güçlük İndeksi (p değeri)

Bir test maddesinin ne kadar zor veya kolay olduğunu gösterir.
0.30-0.70 arasındaki değerler ideal kabul edilir.
Örnek:
- p = 0.90 → Madde çok kolaydır.
- p = 0.20 → Madde çok zordur.

2. Madde Ayırtedicilik İndeksi (r değeri)

Yüksek puan alanlar ile düşük puan alanlar arasındaki farkı ne kadar iyi ayırt ettiğini gösterir.
r > 0.30 olması idealdir.

3. İç Tutarlılık (Cronbach Alfa Katsayısı)

Bir ölçeğin iç tutarlılığını ölçer.
0.70 ve üzeri olması güvenilir kabul edilir.

Örnek Maddeler ve Değerlendirme

Ölçeklerde farklı formatlarda kullanılan madde örnekleri şunlardır:

Likert Tipi Madde:
“Son bir haftada sık sık kaygı hissettim.”
(1) Hiç Katılmıyorum – (2) Katılmıyorum – (3) Kararsızım – (4) Katılıyorum – (5) Tamamen Katılıyorum

Çoktan Seçmeli Madde:
“Beck Depresyon Ölçeği kaç maddeden oluşur?”
a) 10
b) 21
c) 30
d) 50

Açık Uçlu Madde:
“Sizi en çok kaygılandıran durumları anlatınız.”