Alt Ölçek Nedir?

Tanım ve Kavramsal Çerçeve

Alt ölçek, bir ölçeğin içerisinde yer alan ve belirli bir boyutu ölçmek için oluşturulmuş alt gruplardır. Kompleks psikolojik yapıları veya çok boyutlu kavramları ölçen ölçeklerde, her alt ölçek belirli bir alt boyutu temsil eder.

Alt Ölçeklerin Önemi ve Kullanım Alanları

Alt ölçekler, psikolojik testlerde ve ölçeklerde aşağıdaki nedenlerle önemlidir:

1. Çok Boyutlu Yapıları Ayırmak: Tek bir ölçek içerisinde birden fazla psikolojik faktörü ayrı ayrı değerlendirmeye olanak tanır.
2. Detaylı Analiz Yapmak: Genel puan yerine spesifik alanlarda hangi boyutun daha fazla etkilendiğini gösterir.
3. Tanısal Süreci Desteklemek: Klinik değerlendirmelerde, psikopatolojinin farklı bileşenlerini inceleyerek daha kapsamlı bir değerlendirme sağlar.
4. Müdahale Planlamasında Kullanmak: Tedavi sürecinde hangi alanlara odaklanılması gerektiğini belirlemeye yardımcı olur.

Alt Ölçek Türleri

Alt ölçekler, ölçeğin genel yapısına göre farklı kategorilere ayrılabilir:

1. Yapısal Olarak Oluşturulmuş Alt Ölçekler

Bu tür alt ölçekler, ölçek geliştirme sürecinde bilinçli olarak oluşturulur ve her biri belirli bir psikolojik değişkeni ölçmek için tasarlanmıştır.
Örnekler:

• MMPI (Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri):
  • Hipokondriyazis (Sağlık Kaygıları) Alt Ölçeği
  • Depresyon Alt Ölçeği
  • Psikotiklik Alt Ölçeği

2. Faktör Analizi ile Belirlenen Alt Ölçekler

Bazen, ölçek geliştirme sürecinde araştırmacılar, faktör analizi kullanarak maddeleri analiz eder ve ortak özellikler gösteren maddeleri gruplandırarak alt ölçekler oluşturur.
Örnek:

• Duygusal Zeka Ölçeği (Trait Emotional Intelligence Questionnaire – TEIQue) faktör analizi sonucunda aşağıdaki alt ölçeklere ayrılabilir:
  • Kendini Tanıma Alt Ölçeği
  • Duygusal Yönetim Alt Ölçeği
  • Sosyal Beceri Alt Ölçeği

Bu yöntemle oluşturulan alt ölçekler, ölçek içindeki faktörlerin doğrudan gözlenmeyen ama istatistiksel olarak var olan alt boyutlarını ortaya çıkarır.

Alt Ölçeklerin Geçerlik ve Güvenirliği

Alt ölçeklerin ölçme sürecinde güvenilir ve geçerli olması için şu analizler yapılmalıdır:

1. İç Tutarlılık Analizi (Cronbach Alfa Katsayısı)

• Alt ölçeklerin kendi içinde tutarlı olup olmadığını belirlemek için kullanılır.
• Cronbach Alfa > 0.70 olduğunda alt ölçek güvenilir kabul edilir.

2. Faktör Analizi

• Alt ölçeklerin ölçeğin bütünündeki yapıyla uyumlu olup olmadığını gösterir.
• Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA), alt ölçeklerin teorik olarak öngörülen faktör yapısını destekleyip desteklemediğini inceler.

3. Madde-Alt Ölçek Korelasyonu

• Bir alt ölçeğin içindeki maddelerin, o alt ölçekle ne kadar ilişkilendiğini gösterir.
• Madde toplam korelasyonları 0.30 ve üzeri olmalıdır.

Alt Ölçeklerin Raporlanması ve Yorumlanması

Alt ölçekler, ölçeğin toplam puanı ile birlikte değerlendirilmelidir. Ancak bazı durumlarda bireyin alt ölçek puanları genel ölçek puanından daha önemli olabilir.

Örneğin:

• Anksiyete ve Depresyon Ölçeği (HADS)
  • Genel puan: 18 (Orta Şiddette Semptomlar)
  • Anksiyete Alt Ölçeği: 12 (Yüksek)
  • Depresyon Alt Ölçeği: 6 (Düşük)

Bu durumda, bireyin depresyon belirtileri daha az, ancak anksiyete belirtileri oldukça yüksektir. Bu bilgi, klinik müdahaleyi yönlendirmede kritik bir rol oynar.

Örnek Alt Ölçek Kullanımı

Aşağıda yaygın olarak kullanılan bazı ölçeklerin alt ölçekleri verilmiştir:

Alt Testler ve Ölçeklerin Ölçtüğü Boyutlar Arasındaki Farklar

Ölçekler, belirli bir psikolojik yapıyı veya özelliği ölçmek için oluşturulmuş sistematik testlerdir ve genellikle çok sayıda madde içerir. Ölçeklerin ölçtüğü boyutlar geniş kapsamlı olup, genellikle belirli bir kuramsal çerçeveye dayanır. Örneğin, Beck Depresyon Ölçeği depresyonun bilişsel, duygusal ve fiziksel belirtilerini değerlendirirken, MMPI gibi çok yönlü kişilik envanterleri farklı klinik belirtileri değerlendiren birçok alt ölçekten oluşur. Bu tür ölçekler genellikle kesme puanı (cutting point) kullanarak klinik veya normal grupları ayırt eder ve bireyin belirli bir özelliğe sahip olup olmadığı hakkında genelleyici bir sonuç sunar.

Alt testler ise genellikle daha geniş kapsamlı bir ölçeğin içinde yer alan, belirli bir yeti veya işlevi daha ayrıntılı değerlendiren bağımsız bileşenlerdir. Örneğin, WISC-R zeka testi genel zeka düzeyini ölçerken, içinde yer alan alt testler (örneğin, Genel Bilgi, Sayı Dizisi) bireyin belirli bilişsel yetilerini analiz etmeye yöneliktir. Alt testler, geniş ölçeğin genel sonucu kadar önemlidir çünkü her biri, ölçülen kavramın farklı yönlerini ele alarak daha ayrıntılı bir profil oluşturur. Bu nedenle, bir ölçek tümüyle belirli bir psikolojik yapıyı ölçerken, alt testler o yapının bileşenlerini detaylandırarak, bireyin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemeye yardımcı olur.