Geçerlilik (Validity) Nedir?

Tanım ve Kavramsal Çerçeve

Geçerlilik, bir testin veya ölçeğin ölçmek istediği kavramı ne kadar doğru ölçtüğünü ifade eder. Başka bir deyişle, bir ölçeğin gerçekten ölçmek için tasarlandığı özelliği ölçüp ölçmediğini gösteren bir kriterdir.

Eğer bir test geçerli değilse, ne kadar güvenilir olursa olsun işe yaramaz. Örneğin, bir depresyon ölçeği bireyin kaygı düzeyini ölçüyorsa, bu ölçek geçerli değildir.

Geçerliliğin Önemi

✔ Doğru Tanı ve Değerlendirme: Klinik psikolojide hastaların doğru değerlendirilmesi için geçerli testlerin kullanılması gerekir.
✔ Bilimsel Araştırmalarda Güvenilir Sonuçlar: Geçerli olmayan testlerden elde edilen sonuçlar yanlış bilimsel çıkarımlara yol açabilir.
✔ Eğitim ve Endüstride Kullanım: Akademik başarı veya işe alım süreçlerinde kullanılan testlerin doğru değerlendirme yapması için geçerli olması gereklidir.

Geçerlilik Türleri

Geçerlilik farklı açılardan ele alınabilir ve çeşitli türlere ayrılır:

1. Görünüş Geçerliliği (Face Validity)

• En basit geçerlilik türüdür.
• Bir testin dışarıdan bakıldığında mantıklı ve ilgili görünüp görünmediğini değerlendirir.
• Örneğin, bir kaygı ölçeği kaygıyla ilgili sorular içeriyorsa, görünüşte geçerli olduğu söylenebilir.

❌ Ancak, bu yöntem subjektif olduğu için bilimsel geçerlilik testleri kadar güvenilir değildir.

2. İçerik Geçerliliği (Content Validity)

• Bir testin ölçmek istediği alanın tüm boyutlarını kapsayıp kapsamadığını değerlendirir.
• Örneğin, bir zeka testi sadece sözel yeteneği değil, mantıksal ve sayısal yetenekleri de içermelidir.
• İçerik geçerliliği genellikle uzman görüşleri ile belirlenir.

✔ Avantaj: Konuyla ilgili uzmanlar tarafından değerlendirildiği için teorik olarak güçlüdür.
❌ Dezavantaj: Objektif bir ölçüm yöntemi içermez; uzmanların görüşleri değişebilir.

3. Kriter Geçerliliği (Criterion Validity)

• Bir testin gerçek dünyadaki bir dış kriterle ne kadar ilişkili olduğunu gösterir.
• Kendi içinde ikiye ayrılır:

a) Eşzamanlı Geçerlilik (Concurrent Validity)

• Test sonuçlarının halen geçerli olan bir başka testle kıyaslanmasıdır.
• Örneğin, yeni geliştirilen bir depresyon ölçeği Beck Depresyon Ölçeği ile yüksek korelasyon gösteriyorsa, eşzamanlı geçerliliği yüksektir.

b) Yordayıcı Geçerlilik (Predictive Validity)

• Bir testin, gelecekteki performansı tahmin edip edemediğini değerlendirir.
• Örneğin, üniversite giriş sınavındaki puanlar (SAT, YKS) öğrencilerin akademik başarısını doğru şekilde tahmin ediyorsa, yordayıcı geçerliliği yüksektir.

✔ Avantaj: Gerçek dünya sonuçlarıyla doğrudan ilişkilidir.
❌ Dezavantaj: Yordayıcı geçerlilik test etmek zaman alır.

4. Yapı Geçerliliği (Construct Validity)

• Bir testin teorik olarak ölçmesi gereken yapıyı gerçekten ölçüp ölçmediğini belirler.
• Psikolojik kavramlar genellikle soyut olduğu için bu tür geçerlilik çok önemlidir.

Örnek:

• Bir depresyon ölçeği gerçekten depresyonu ölçmeli ve anksiyeteyi ölçmemelidir.
• Yapı geçerliliği genellikle faktör analizi ile test edilir.

✔ Avantaj: Teorik açıdan testin bilimsel temelini gösterir.
❌ Dezavantaj: İstatistiksel analiz gerektirdiği için zaman alıcıdır.

Geçerliliğin Test Edilmesi

Geçerliliğin doğrulanması için istatistiksel yöntemler kullanılır:

1. Korelasyon Analizi: Test puanları başka bir geçerli testle yüksek korelasyon göstermelidir.
2. Faktör Analizi: Testin ölçtüğü boyutların gerçekten teorik modele uyup uymadığını test eder.
3. Uzman Görüşü: İçerik geçerliliği için uzmanların değerlendirmesi gerekir.
4. Dış Kriterlerle Karşılaştırma: Test sonuçları, bağımsız kriterlerle karşılaştırılarak geçerliliği test edilir.

Geçerlilik ve Güvenirlik Arasındaki Fark

✔ Geçerlilik, testin doğru şeyi ölçüp ölçmediğini gösterir.
✔ Güvenirlik, testin tutarlı ölçümler yapıp yapmadığını gösterir.

İlişkileri:

• Bir test güvenilir olabilir, ancak geçerli olmayabilir (Örneğin, bir boy ölçme cetveli yanlışlıkla ağırlık ölçmek için kullanılırsa, her zaman aynı sonucu verir ama yanlış şeyi ölçmektedir).
• Bir test geçerli ise, genellikle güvenilirdir. Ancak, yüksek güvenilirlik otomatik olarak geçerlilik anlamına gelmez.

Geçerlilik Çalışmalarına Örnekler

Örnek 1: Yeni Bir Kaygı Ölçeğinin Eşzamanlı Geçerliliği

Araştırmacılar yeni geliştirdikleri bir Kaygı Ölçeği ile mevcut Beck Anksiyete Ölçeği arasında yüksek korelasyon bulurlarsa, bu yeni ölçeğin eşzamanlı geçerliliği yüksek demektir.

Örnek 2: Üniversite Başarı Testlerinin Yordayıcı Geçerliliği

Bir ülkenin üniversite giriş sınavı (SAT, YKS gibi) öğrencilerin üniversitedeki akademik başarısını doğru tahmin ediyorsa, bu testin yordayıcı geçerliliği yüksek demektir.

Psikolojik Testlerin Geçerliliği (Özet)

Bir psikolojik testin amacı bireylerin belirli bir özelliğini ya da yeteneğini değerlendirmektir. Ancak, bir testin gerçekten ölçmeyi hedeflediği özelliği ne kadar doğru ölçtüğünü belirlemek için geçerlilik kavramı ele alınmalıdır. Geçerlilik, bir testin amacına uygun olarak ölçtüğü özelliğin gerçekten var olup olmadığını ve testin bu özelliği ne kadar doğru ölçtüğünü ifade eder.

Psikolojik değerlendirmelerde, belirli bir özelliğin varlığı, bireylerin belirli davranışları sergilemesiyle anlaşılır. Zeka gibi soyut bir kavramı düşünelim; farklı kişilerin akademik performans ya da iş başarısı gibi alanlarda farklı performanslar sergilemesi, zekanın bireyler arasında farklılaştığını düşünmemize neden olur. Zekayı ölçmek için geliştirilen testlerin geçerliliği, bu testlerin gerçekten zeka kavramıyla ilişkili olup olmadığını değerlendirmekle ilgilidir. Bu noktada, testlerin geçerliliğini belirlemek için farklı yöntemler kullanılır ve bunlar farklı geçerlilik türleri olarak ele alınır.

Geçerlilik Türleri

1. Yapı Geçerliliği (Construct Validity): Yapı geçerliliği, bir testin ölçmeyi amaçladığı yapıyı gerçekten ölçüp ölçmediğini belirlemek için kullanılır. Bir testin yapı geçerliliği yüksekse, ölçtüğü kavramla ilgili olduğu düşünülür. Örneğin, bir zeka testi bireyin zeka düzeyi ile ilişkili bır dizi beceriyi ölçmelidir. Eğer bir testin, bireyin favori rengini sormak gibi alakasız sorular içerdiği düşünülüyorsa, bu testin yapı geçerliliği düşüktür.
2. Görünür Geçerlilik (Face Validity): Görünür geçerlilik, bir testin yüzeysel olarak ölçtüğü kavramla ilgili olup olmadığını değeler. Testi inceleyen birinin testin neyi ölçtüğü hakkında yüzeysel bir değerlendirme yapmasını sağlar. Örneğin, içeriğinde problem çözme soruları olan bir test, ilk bakışta bir zeka testi gibi görünür ve bu nedenle yüksek görünür geçerliliğe sahip olabilir.
3. Içerik Geçerliliği (Content Validity): Bir testin, ölçtüğü kavramı bütün boyutlarıyla kapsayıp kapsamadığını belirler. Bir zeka testinin sadece mantıksal düşünme becerilerini ölçmesi, ancak yaraticılığı ve duygusal zekayı göz ardı etmesi halinde, bu testin içerik geçerliliği düşük olabilir.
4. Kriter Geçerliliği (Criterion Validity): Bir testin belirli bir kriterle ilişkisini inceleyen iki alt kategori bulunur:
   • Eşzamanlı Geçerlilik (Concurrent Validity): Test sonuçlarının, testin uygulandığı anda bağlı olduğu bir başka ölçütle ilişkisini ifade eder. Örneğin, bir IQ testinin, kişinin akademik başarısı ile ilişkili olup olmadığını inceler.
   • Yordama Geçerliliği (Predictive Validity): Testin gelecekteki performansı öngörme yetisini ifade eder. Örneğin, 10 yaşında yapılan bir IQ testinin bireyin üniversite başarısını tahmin edip edemediğini inceler.