Çok yönlü (Two-Way) ANOVA, iki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini aynı anda inceleyen bir istatistiksel analiz yöntemidir. Tek yönlü (One-Way) ANOVA, yalnızca tek bir bağımsız değişkenin etkisini incelerken, çok yönlü ANOVA iki farklı faktörü aynı anda değerlendirir. Bu yöntem, faktörlerin bağımsız etkilerini ve olası etkileşimlerini anlamaya yardımcı olur.
Çok Yönlü ANOVA Ne Zaman Kullanılır?
Çok yönlü ANOVA, aşağıdaki durumlarda tercih edilir:
- İki farklı bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini incelemek istendiğinde
- Bağımsız değişkenlerin birbiriyle nasıl etkileşime girdiğini anlamak gerektiğinde
- Tek bir bağımsız değişken yerine birden fazla faktörü analiz etmek istendiğinde
- Örneklemin normal dağılıma sahip olduğu ve varyansların homojen olduğu varsayıldığında
Çok Yönlü ANOVA’nın Temel Bileşenleri
Bu analiz, üç ana bileşene dayanır:
- Ana Etkiler (Main Effects): Bağımsız değişkenlerin her birinin bağımsız olarak bağımlı değişken üzerindeki etkisini gösterir.
- Etkileşim Etkisi (Interaction Effect): Bağımsız değişkenlerin birlikte nasıl bir etki yarattığını analiz eder.
- Hata Terimi (Error Term): Modelin açıklayamadığı değişkenliği temsil eder.
Çok Yönlü ANOVA Nasıl Yapılır?
- Hipotezlerin Belirlenmesi:
- H0: Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur.
- H1: En az bir bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde anlamlı bir etkisi vardır.
- Veri Toplama ve Hazırlama:
- Verilerin normal dağılıma sahip olup olmadığı kontrol edilir.
- Varyansların homojen olup olmadığı Levene testi ile incelenir.
- İstatistiksel Analizin Yapılması:
- Two-Way ANOVA testi uygulanır.
- Ana etkiler ve etkileşim etkisi incelenir.
- Sonuçların Yorumlanması:
- P değerleri 0.05’ten küçükse, ilgili bağımsız değişkenlerin anlamlı bir etkisi olduğu kabul edilir.
- Etkileşim etkisi anlamlıysa, bağımsız değişkenler birlikte değerlendirilmelidir.
Çok Yönlü ANOVA’ya Örnek Bir Uygulama
Diyelim ki bir araştırmacı, eğitim metodunun (geleneksel vs. dijital) ve cinsiyetin (kadın vs. erkek) öğrencilerin sınav başarısı üzerindeki etkisini incelemek istiyor.
- Bağımsız değişkenler: Eğitim metodu ve cinsiyet
- Bağımlı değişken: Sınav puanı
- Analiz sonucunda: Eğitim metodunun ve cinsiyetin bağımsız olarak başarıyı etkileyip etkilemediği ve bu iki faktörün birlikte nasıl bir etki yarattığı incelenir.
