Ölçek geliştirme sürecinin kritik adımlarından biri, deneme ölçme aracının (pilot ölçek) hazırlanmasıdır. Bu aşamada, daha önce belirlenen maddeler ve uzman görüşleri doğrultusunda şekillendirilen ölçek, ön test sürecine hazırlanır. Deneme ölçeği, katılımcılar tarafından nasıl anlaşıldığını görmek ve olası eksiklikleri tespit etmek için geliştirilir.
Deneme Ölçme Aracı Nedir ve Neden Gereklidir?
Deneme ölçme aracı, ölçek maddelerinin ilk kez test edileceği ön sürüm olarak tanımlanabilir. Bu ölçek, gerçek uygulamadan önce belirli bir örneklemde test edilerek maddelerin anlaşılabilirliği, yanıt süresi ve iç tutarlılığı değerlendirilir.
Eğer bu adım atlanırsa, ölçek uygulama sürecinde çeşitli problemler ortaya çıkabilir:
- Maddeler katılımcılar tarafından yanlış anlaşılabilir.
- Ölçek, hedeflenen değişkeni yeterince ölçmeyebilir.
- Çok uzun veya kısa yanıt süreleri verinin geçerliliğini etkileyebilir.
Bu nedenle, deneme ölçeği aşaması ölçek geliştirme sürecinin en kritik basamaklarından biridir.
Deneme Ölçeği Hazırlama Süreci
Deneme ölçme aracını oluştururken dikkate alınması gereken temel adımlar şunlardır:
1. Ölçeğin Formatını ve Yapısını Belirleme
Ölçek maddeleri belirlendikten sonra, ölçeğin genel formatı ve yapısı tasarlanmalıdır. Bu süreçte şu kararlar alınır:
- Yanıt formatı nasıl olacak? (Likert tipi ölçek, evet/hayır yanıtları, derecelendirme vb.)
- Kaç madde içerecek? (Ölçülmek istenen kavramın kapsamına göre belirlenir.)
- Ölçeğin uygulanma süresi ne kadar olmalı?
Örneğin, bir öz-yeterlilik ölçeği geliştiriliyorsa, 5’li veya 7’li Likert tipi yanıt formatı kullanılabilir:
- 1: Kesinlikle Katılmıyorum
- 2: Katılmıyorum
- 3: Kararsızım
- 4: Katılıyorum
- 5: Kesinlikle Katılıyorum
Yanıt formatı, ölçeğin bilimsel tutarlılığı açısından büyük önem taşır.
2. Açıklayıcı Talimatlar ve Örnek Sorular Ekleme
Katılımcıların ölçeği doğru bir şekilde yanıtlayabilmesi için ölçeğin başında açık ve net talimatlar verilmelidir.
Bir ölçek talimatı şu şekilde olabilir:
“Bu ölçek, günlük yaşamda nasıl hissettiğinizi ve düşündüğünüzü anlamaya yöneliktir. Aşağıdaki ifadeleri dikkatlice okuyun ve her biri için size en uygun olan seçeneği işaretleyin. Doğru ya da yanlış yanıt yoktur; sizin kişisel deneyiminizi en iyi yansıtan seçeneği seçmeniz önemlidir.”
Bunun yanı sıra, katılımcıları ölçeğe alıştırmak için birkaç örnek soru eklemek faydalı olabilir.
3. Demografik Bilgiler İçin Ek Bölüm Oluşturma
Ölçeği uygulayacak kişilerin yaş, cinsiyet, eğitim durumu gibi temel demografik bilgileri alınmalıdır. Bu veriler, ölçeğin farklı gruplardaki işlevselliğini değerlendirmek için gereklidir.
Örneğin, bir ölçeğin genç yetişkinler ve yaşlı bireyler üzerindeki etkisi farklı olabilir. Bu nedenle, demografik bilgilerin toplanması ölçek analizini daha anlamlı hale getirir.
4. Deneme Ölçeğini Küçük Bir Örneklemde Test Etme
Deneme ölçme aracı hazırlandıktan sonra, ölçeğin küçük bir örneklem grubunda test edilmesi gerekir. Bu süreçte şu faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:
- Katılımcılar ölçeği anlıyor mu?
- Yanıt süresi makul mü?
- Belirli maddeler anlaşılmıyor veya yanlış yorumlanıyor mu?
Genellikle 30-50 kişilik küçük bir örneklem, deneme aşaması için yeterlidir. Bu gruptan gelen geri bildirimler ölçeğin ilk revizyonunu yapmak için kullanılır.
5. Ön Analiz ve Geri Bildirim Değerlendirme
Deneme uygulaması tamamlandıktan sonra, şu analizler yapılır:
- Maddelerin anlaşılırlığı: Katılımcılar maddeleri açık ve net buldu mu?
- Yanıt süresi: Ölçek çok mu uzun, yoksa ideal sürede mi tamamlanıyor?
- İç tutarlılık: Cronbach’s Alpha katsayısı hesaplanarak ölçeğin güvenilirliği test edilir.
Katılımcılardan alınan geri bildirimler doğrultusunda, ölçek üzerinde gerekli düzeltmeler yapılır ve son aşamaya geçilir.
Deneme Ölçme Aracının Faydaları
Deneme ölçme aracı, ölçek geliştirme sürecinde birçok avantaj sağlar:
- Anlaşılmayan veya hatalı maddelerin belirlenmesini sağlar.
- Ölçek formatının kullanıcı dostu olup olmadığını test eder.
- Ölçeğin yanıt süresini optimize eder.
- İç tutarlılık analizine olanak tanır.
Bu nedenle, deneme aşamasının atlanmaması, ölçeğin bilimsel geçerliliğini artırmak açısından kritik önem taşır.
Deneme ölçme aracı, ölçek geliştirme sürecinde bir nevi test sürüşüdür. Bu adım atlanırsa, eksik veya hatalı maddeler ölçeğin güvenirliğini düşürebilir.
Sonuç
Deneme ölçme aracı, ölçek geliştirme sürecinin önemli bir parçasıdır. Hazırlanan ölçeğin küçük bir grupta test edilmesi, ölçeğin geçerliliğini ve güvenilirliğini artırmak için gereklidir. Katılımcıların geri bildirimleri doğrultusunda revizyonlar yapılarak, ölçek son aşamada daha güçlü bir hale getirilir.
Kaynakça
- DeVellis, R. F. (2016). Scale Development: Theory and Applications. SAGE Publications.
- Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric Theory. McGraw-Hill.
- Furr, R. M. (2018). Psychometrics: An Introduction. SAGE Publications.
- Clark, L. A., & Watson, D. (1995). Constructing validity: Basic issues in objective scale development. Psychological Assessment, 7(3), 309-319.
