DSM-IV, psikiyatrik bozuklukları çok boyutlu bir yaklaşım ile sınıflandıran bir sistemdi. Bu sistemin temelinde, her bozukluğun farklı yönlerini değerlendiren beş eksen bulunuyordu. Bu eksenler, bir kişinin mental sağlığını ve terapötik müdahaleye olan ihtiyacını daha iyi anlamayı hedefliyordu. Ancak, DSM-5‘in yayımlanmasıyla eksen sistemi kaldırıldı ve artık tek bir boyut üzerinden değerlendirme yapılmaya başlandı. Yine de DSM-IV’ün eksenleri, hala bazı eski uygulamalarda veya araştırmalarda referans olarak kullanılabilmektedir.
İşte DSM-IV’ün beş ekseninin kısa bir açıklaması:
dsm ıv ilk görüşmelerde ve hastalık belirlemede aktıf olarak kullanılmaktadır.
1. Eksen I: Klinik Psikiyatrik Bozukluklar
Eksen I, tedavi edilebilen psikiyatrik bozuklukları kapsar. Bu bozukluklar genellikle duygudurum bozuklukları, anksiyete bozuklukları ve psikotik bozukluklar gibi çeşitli ruhsal hastalıkları içerir.
- Örnekler: Depresyon, Şizofreni, Bipolar bozukluk, Yeme bozuklukları (Anoreksiya, Bulimiya).
2. Eksen II: Kişilik Bozuklukları ve Gelişimsel Bozukluklar
Eksen II, kişilik bozukluklarını ve bazı gelişimsel bozuklukları içerir. Kişilik bozuklukları, bireyin kişilik yapısının kalıcı ve uzun süreli şekilde bozulduğu durumları tanımlar.
- Örnekler: Borderline kişilik bozukluğu, Antisosyal kişilik bozukluğu, Zeka geriliği, Otizm spektrum bozuklukları.
3. Eksen III: Fiziksel Hastalıklar ve Bozukluklar
Eksen III, fiziksel hastalıklar ve tıbbi bozuklukları içerir. Psikiyatrik semptomların, kişiyi etkileyen bir tıbbi durumdan kaynaklanıp kaynaklanmadığı burada değerlendirilir.
- Örnekler: Diyabet, Parkinson hastalığı, Kalp hastalıkları.
4. Eksen IV: Psiko-Sosyal ve Çevresel Sorunlar
Eksen IV, bireyin sosyal ve çevresel zorluklarını değerlendirir. Bu eksen, bireyin yaşadığı stres faktörlerinin veya çevresel etkilerin ruh sağlığını nasıl etkileyebileceğini analiz eder.
- Örnekler: Ailevi sorunlar, İşsizlik, Boşanma, Sosyal izolasyon.
5. Eksen V: Genel İşlevsellik Değerlendirmesi (GAF)
Eksen V, kişinin genel işlevselliğini değerlendiren bir ölçümdür. Bireyin psikolojik, sosyal ve mesleki işlevselliği 0-100 arasında bir puanla değerlendirilir. Bu puan, terapötik müdahalelerin ne kadar gerekli olduğunu ve kişinin yaşam kalitesini belirlemede yardımcı olur.
- Örnekler:
- 91-100: Normal işlevsellik, hiçbir bozukluk yok.
- 41-50: Şiddetli işlevsellik kaybı, ciddi günlük yaşam zorlukları.
- 10-20: Ciddi işlevsellik kaybı, kişisel bakımda yardıma ihtiyaç.
DSM-IV ve DSM-5 Arasındaki Farklar:
DSM-IV’te yer alan bu eksen sistemi, daha çok boyutlu bir değerlendirme yapmayı amaçlarken, DSM-5’te eksensiz bir yapı benimsenmiştir. DSM-5, bireylerin mental sağlığını tek bir boyut üzerinden ele alır ve eksenler yerine farklı türde tanılar ve kategoriler kullanır. Yine de, DSM-IV’ün eksenleri, özellikle geçmiş çalışmalar veya eski uygulamalar için halen önemli bir referans olabilir.