İz Sürme Testi (İST)

İz Sürme Testi (İST) Nedir?

İz Sürme Testi (İST), bilişsel işlevleri değerlendirmek için kullanılan yaygın nöropsikolojik testlerden biridir. İngilizce adı “Trail Making Test” (TMT) olan bu test, dikkat, işlem hızı, yürütücü işlevler ve zihinsel esneklik gibi bilişsel becerileri ölçmek için tasarlanmıştır.

İST, ilk kez 1944 yılında Birleşik Devletler Ordusu psikologları tarafından “Army Individual Test Battery”nin bir parçası olarak geliştirilmiş ve daha sonra sivil kullanıma sunulmuştur. Test, A ve B olmak üzere iki formdan oluşmaktadır. Bölüm A, katılımcıların rakamları (1-2-3-4…) ardışık sırayla birleştirmesini içerirken, Bölüm B, rakam ve harfleri dönüşümlü olarak (1-A, 2-B, 3-C…) bağlamalarını gerektirir.

Ne İçin Kullanılır?

Bu test, çeşitli nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların teşhisinde yardımcı olur. Başlıca kullanım alanları şunlardır:

Demans ve Alzheimer hastalığının erken teşhisi
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) değerlendirmesi
Beyin hasarı veya travmatik beyin yaralanmalarının analizi
Parkinson hastalığı ve diğer nörodejeneratif hastalıkların bilişsel etkilerinin belirlenmesi
Bilişsel gerileme veya bozulmayı değerlendirmek için genel nöropsikolojik test bataryalarında kullanımı

İST, motor bileşenleri olan karmaşık bir görsel tarama testi olup, frontal bölge işlevlerine duyarlıdır. Motor hız, çeviklik ve dikkatli bir katılım gerektirdiği için, frontal hasarı olan bireylerin performans düşüklüğü yaşadığı gösterilmiştir. Yapılan araştırmalar, Bölüm A’da frontal hasarı olan ve olmayan bireyler arasında belirgin bir fark gözlenmezken, Bölüm B’de frontal hasarlı kişilerin daha düşük performans sergilediğini ortaya koymuştur.

Nasıl Uygulanır?

İST, genellikle iki aşamadan oluşur:

A Bölümü (TMT-A)

Bu bölümde, test katılımcısından sayıları artan sırayla birleştirmesi istenir. Örneğin, “1” ile başlayarak “2”, “3”, “4” şeklinde ilerlemesi beklenir. Bu bölüm işlem hızını ve dikkat süresini ölçer.

B Bölümü (TMT-B)

Bu aşama, zihinsel esneklik ve yürütücü işlevlerin değerlendirilmesi için daha karmaşıktır. Katılımcı, hem rakamları hem de harfleri dönüşümlü olarak birleştirmelidir (örn. 1-A-2-B-3-C şeklinde). Bu bölüm, bilişsel kontrol ve değişen kurallara uyum yeteneğini ölçmek için tasarlanmıştır. Bölüm B’nin, Bölüm A’dan daha zor olduğu ve tepki süresinin uzadığı araştırmalarla gösterilmiştir.

Sonuçları Nasıl Değerlendirilir?

Test süresi ve hata sayısı temel alınarak değerlendirme yapılır. Daha uzun sürede tamamlanan veya fazla hata yapılan testler, bilişsel işlevlerde bozulmaya işaret edebilir. Özellikle TMT-B süresinin uzaması, yürütücü işlevlerde zayıflamaya ve bilişsel esneklik kaybına işaret edebilir.

Normal ve Anormal Sonuçlar

TMT-A için ortalama süre: 20-50 saniye
TMT-B için ortalama süre: 40-80 saniye
Sürelerin önemli ölçüde uzun olması: Nörolojik hastalık belirtisi olabilir.

Bölüm B puanından Bölüm A puanının çıkartılması (B-A) ile elde edilen fark puanı, hız bileşeninin etkisini ortadan kaldırmak için kullanılır. Bu fark puanı, hem zihinsel yetenek testleri hem de farklı bilişsel bozukluklarla yüksek korelasyon göstermektedir.

Yaş, eğitim düzeyi ve kültürel farklılıklar, test sonuçlarını etkileyebilir. Bu yüzden sonuçlar, bireyin demografik özellikleri göz önünde bulundurularak yorumlanmalıdır.