Psikometrik ölçeklerin güvenilir ve geçerli sonuçlar verebilmesi için, geliştirilen maddelerin ölçülmek istenen kavramı yeterince temsil ettiğinden emin olunmalıdır. Bu nedenle, ölçek geliştirme sürecinin önemli adımlarından biri uzman görüşü alma ve içerik geçerliliğini değerlendirme sürecidir. Bu aşama, ölçeğin bilimsel doğruluğunu artırırken, olası eksikliklerin giderilmesine yardımcı olur.
İçerik Geçerliliği Nedir ve Neden Önemlidir?
İçerik geçerliliği, bir ölçeğin ölçmek istediği kavramın tüm yönlerini kapsayıp kapsamadığını değerlendiren bir psikometrik kriterdir. Başka bir deyişle, ölçek maddelerinin konu alanını ne kadar iyi temsil ettiğini belirler.
İçerik geçerliliğinin sağlanmaması durumunda şu sorunlar ortaya çıkabilir:
- Ölçek, ölçülmek istenen kavramın bazı yönlerini eksik bırakabilir.
- Ölçek, ilgisiz veya gereksiz maddeler içerebilir.
- Katılımcılar maddeleri yanlış yorumlayabilir.
- Ölçek sonuçları yanıltıcı olabilir.
Bu nedenle, madde yazımı tamamlandıktan sonra ölçeğin içeriği uzmanlar tarafından incelenmeli ve bilimsel geçerliliği test edilmelidir.
Uzman Görüşü Alma Süreci Nasıl İşler?
Uzman görüşü alma süreci, ölçek geliştirme sürecinin sistematik bir aşamasıdır ve birkaç önemli adımı içerir.
1. Uygun Uzmanların Seçilmesi
Uzman değerlendirmesi için, ölçek geliştirilen alanla ilgili yetkin ve deneyimli bireyler seçilmelidir. Uygun uzmanlar şu kişiler olabilir:
- Psikoloji, eğitim veya sosyal bilimler alanında akademisyenler
- Psikometrik test geliştirme konusunda deneyimli uzmanlar
- Konuya ilişkin uygulayıcılar (örneğin, klinik psikologlar, öğretmenler, danışmanlar)
Genellikle en az 3 ila 5 uzmandan görüş alınması önerilir. Daha geniş bir uzman grubu, ölçeğin daha objektif değerlendirilmesini sağlar.
2. Uzmanlara Değerlendirme Formu Sunma
Uzmanların ölçek maddelerini sistematik bir şekilde değerlendirmesi için bir değerlendirme formu hazırlanır. Bu formda uzmanlardan aşağıdaki kriterler doğrultusunda maddeleri incelemeleri istenir:
- Anlaşılırlık: Madde açık ve net mi?
- İçerik uygunluğu: Madde, ölçülmek istenen kavramı temsil ediyor mu?
- Kapsayıcılık: Ölçek, kavramın tüm alt boyutlarını kapsıyor mu?
- Gereksizlik: Ölçekte gereksiz veya tekrarlayan maddeler var mı?
Uzmanlar, her maddeyi 1 (uygun değil) ile 4 (çok uygun) arasında derecelendirebilir ya da açık uçlu yorumlarla önerilerde bulunabilirler.
3. Uzman Görüşlerinin Analiz Edilmesi
Uzmanlardan alınan geri bildirimler analiz edilerek ölçek maddelerinde gerekli revizyonlar yapılır. Yaygın kullanılan bir yöntem, İçerik Geçerlilik Oranı (Content Validity Ratio – CVR) hesaplamaktır.
Lawshe’nin İçerik Geçerlilik Oranı Formülü:
Burada:
- nₑ = İlgili maddeyi “uygun” veya “çok uygun” olarak değerlendiren uzman sayısı
- N = Toplam uzman sayısıdır.
CVR değeri 0.78’in üzerindeyse, maddenin içerik geçerliliği yüksek kabul edilir. Daha düşük değerler, maddenin revize edilmesi veya çıkarılması gerektiğini gösterebilir.
4. Maddelerin Revize Edilmesi ve Tekrar Değerlendirme
Uzman görüşleri doğrultusunda şu adımlar uygulanır:
- Anlam belirsizliği olan maddeler düzeltilir.
- Ölçülmek istenen kavramı yeterince yansıtmayan maddeler ölçekten çıkarılır.
- Eksik yönleri tamamlamak için yeni maddeler eklenebilir.
- Revize edilen ölçek, ikinci bir uzman değerlendirmesi ile kontrol edilebilir.
Bu süreç, ölçeğin bilimsel tutarlılığını ve geçerliliğini artırmak için gereklidir.
Uzman Değerlendirmesinin Ölçek Geliştirme Sürecine Katkısı
Uzman görüşü sürecinden geçirilen bir ölçek, şu avantajları sağlar:
- Geçerliliği artırır: Ölçek, ölçmek istediği kavrama tam olarak odaklanır.
- Güvenilirliği artırır: Maddeler, anlaşılır ve tutarlı hale gelir.
- Önyargıyı azaltır: Geniş bir uzman grubunun değerlendirmesi, bireysel önyargıları minimize eder.
- Kullanıcı deneyimini iyileştirir: Açık ve net maddeler, katılımcıların ölçeği doğru şekilde yanıtlamasını sağlar.
Bir ölçeğin bilimsel sağlamlığı, uzman görüşü ile pekiştirilmiş içerik geçerliliğiyle başlar. Eksiksiz bir ölçek, güçlü bir değerlendirme aracıdır.
Sonuç
Uzman görüşü alma ve içerik geçerliliğini sağlama süreci, ölçek geliştirme sürecinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Uygun uzmanlardan alınan sistematik geri bildirimler, ölçeğin bilimsel doğruluğunu artırarak geçerli ve güvenilir sonuçlar elde edilmesini sağlar. Ölçek geliştirme sürecinde titiz bir içerik analizi yapmak, gelecekteki araştırmalar ve uygulamalar için sağlam bir temel oluşturur.
Kaynakça
- Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563-575.
- Haynes, S. N., Richard, D. C., & Kubany, E. S. (1995). Content validity in psychological assessment: A functional approach to concepts and methods. Psychological Assessment, 7(3), 238-247.
- DeVellis, R. F. (2016). Scale Development: Theory and Applications. SAGE Publications.
- Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric Theory. McGraw-Hill.
