Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde başlayan ve yetişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB’nin başlıca belirtileri arasında dikkat süresinde kısalık, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik bulunur. Bu belirtiler, bireyin günlük yaşamını ve sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir.

DEHB’nin Belirtileri

DEHB, genellikle üç ana belirti kümesiyle karakterize edilir:

1. Dikkat Eksikliği: DEHB’li bireyler, dikkati sürdürme ve detaylara dikkat etme konusunda zorluk yaşarlar. Ödevlerde, işlerde veya diğer aktivitelerde sık sık hata yaparlar ve görevleri tamamlama konusunda güçlük çekerler.
2. Hiperaktivite: Bu belirti grubunda, aşırı hareketlilik ve yerinde duramama gözlemlenir. Çocuklar genellikle oturdukları yerden kalkar, sürekli hareket ederler ve sessiz bir şekilde oynamakta zorlanırlar.
3. Dürtüsellik: Dürtüsel davranışlar, düşünmeden hareket etme ve sonucu düşünmeden karar verme olarak kendini gösterir. DEHB’li bireyler, sorular tamamlanmadan cevap verirler ve sırasını beklemekte zorlanırlar.

DEHB’nin Nedenleri

DEHB’nin kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Ailede DEHB öyküsü olan bireylerde bu bozukluğun görülme olasılığı daha yüksektir. Ayrıca, prenatal dönemde sigara ve alkol kullanımı, düşük doğum ağırlığı ve prematüre doğum gibi faktörler de DEHB riskini artırabilir. Ayrıca, çocuklukta yaşanan travmalar ve stres faktörleri de DEHB’nin gelişiminde rol oynayabilir.

DEHB Tanısı Nasıl Konulur?

DEHB tanısı, genellikle bir çocuk psikiyatrisi veya klinik psikolog tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirme ile konur. Bu değerlendirme süreci, ebeveynler ve öğretmenlerle yapılan görüşmeleri, davranış gözlemlerini ve çeşitli değerlendirme araçlarını içerir. Tanı koyma süreci, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerinin en az altı aydır devam ediyor olması ve bireyin günlük yaşamını olumsuz etkiliyor olması gerektiğini belirler.

DEHB Türleri

DEHB, üç ana tipe ayrılır:

1. Ağırlıklı olarak dikkatsiz tip: Bu tipte, dikkat eksikliği belirtileri baskındır.
2. Ağırlıklı olarak hiperaktif/dürtüsel tip: Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri baskındır.
3. Birleşik tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri bir arada görülür.

DEHB Tedavi Yöntemleri

DEHB tedavisinde, bireyin yaşına, belirtilerinin şiddetine ve yaşam koşullarına göre farklı yaklaşımlar benimsenir. Yaygın tedavi yöntemleri arasında:

1. İlaç Tedavisi: DEHB tedavisinde yaygın olarak kullanılan ilaçlar arasında stimülanlar (örneğin metilfenidat ve amfetaminler) ve non-stimülanlar (örneğin atomoksetin) bulunur. Bu ilaçlar, dikkati artırmak ve hiperaktiviteyi azaltmak için beyin kimyasallarını düzenler.
2. Davranış Terapisi: Davranış terapisi, DEHB’li bireylerin problemli davranışlarını değiştirmelerine ve sosyal becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Bu terapiler genellikle ebeveynler ve öğretmenlerle işbirliği içinde yürütülür.
3. Eğitim ve Destek: DEHB’li bireyler ve aileleri için eğitim programları ve destek grupları, bozukluğun yönetilmesinde önemli bir rol oynar. Bu programlar, DEHB hakkında bilgi sağlar ve stratejiler geliştirir.

DEHB ile Baş Etme Stratejileri

DEHB’li bireylerin ve ailelerinin günlük yaşamda kullanabileceği bazı stratejiler şunlardır:

• Rutin Oluşturma: Günlük rutinler, DEHB’li bireylerin zaman yönetimi ve görev tamamlama konularında daha organize olmalarına yardımcı olabilir.
• Çevresel Düzenlemeler: Çalışma alanlarının düzenli ve dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırılmış olması, dikkat süresini artırabilir.
• Pozitif Pekiştirme: Olumlu davranışların ödüllendirilmesi, istenen davranışların tekrarını teşvik edebilir.
• Fiziksel Aktivite: Düzenli fiziksel aktiviteler, hiperaktiviteyi azaltabilir ve genel sağlık durumunu iyileştirebilir.

Sonuç

DEHB, bireyin yaşam kalitesini etkileyen karmaşık bir bozukluktur. Erken tanı ve uygun tedavi yöntemleri ile DEHB’li bireyler, potansiyellerini tam olarak gerçekleştirebilir ve daha sağlıklı bir yaşam sürdürebilirler. DEHB hakkında daha fazla bilgi edinmek ve destek almak için bir uzmana başvurmak önemlidir.

Kaynakça

1. American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
2. Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment (4th ed.). New York: Guilford Press.
3. National Institute of Mental Health (NIMH). (2020). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Retrieved from NIMH Website.
4. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2020). What is ADHD? Retrieved from CDC Website.
5. Faraone, S. V., Biederman, J., & Mick, E. (2006). The age-dependent decline of attention deficit hyperactivity disorder: A meta-analysis of follow-up studies. Psychological Medicine, 36(2), 159-165.
6. Hinshaw, S. P., & Ellison, K. (2016). ADHD: What Everyone Needs to Know. Oxford: Oxford University Press.
7. Turgay, A. (2009). Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(1), 4-13.
8. Wilens, T. E., & Spencer, T. J. (2010). Understanding Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder from Childhood to Adulthood. Postgraduate Medicine, 122(5), 97-109.
9. Smith, B. H., & Barkley, R. A. (2008). The Barkley Adult ADHD Rating Scale-IV (BAARS-IV). New York: Guilford Press.
10. DuPaul, G. J., Weyandt, L. L., & Janusis, G. M. (2011). ADHD in the classroom: Effective intervention strategies. Theory Into Practice, 50(1), 35-42.
11. Psychiatry.org. (2022). What is ADHD? Retrieved from Psychiatry.org.