Narsisistik sosyopat terimi, kişisel kazançları için diğer insanları manipüle eden ve zarar veren birini tanımlamak için kullanılır. Hem narsisistik kişilik bozukluğu (NKB) hem de antisosyal kişilik bozukluğu (APB) özelliklerine sahip olan kişiler narsisistik sosyopat olarak kabul edilebilir. DSM-5’de hem NKB hem de APB tanınmaktadır. Narsisistik sosyopatlar bazen sosyopatik narsistler veya sosyopatik habis narsistler olarak da adlandırılır.
Çoğu insan, başkalarının kendileriyle aynı ahlaki koda sahip olduğunu varsayar. Yalan söylemenin, çalmanın ve başkalarını kendi çıkarları için manipüle etmenin yanlış olduğunu kabul ederiz. Bu nedenle, bu algıyı yıkan biriyle karşılaştığınızda şok olabilir.
Malign (Habis) Bir Narsisisti Nasıl Tespit Edebilirsiniz?
Narsisistik sosyopatlar her zaman kolayca tespit edilemez. Bazı insanlar narsisistik sosyopat özellikleri gösterebilir. Ancak, bu davranış kalıpları yalnızca şiddetli olduğunda ve bu kişinin yaşamında ve çevresindekilerin yaşamında önemli ölçüde aksamalara neden olduğunda bu kişi kişilik bozukluğu olarak kabul edilebilir.
Narsisistik Sosyopatların Tanısı
Bir kişinin narsisistik sosyopat olduğunu söyleyebilmek için hem narsisistik kişilik bozukluğu hem de antisosyal kişilik bozukluğu özelliklerine sahip olması gerekir. Bu iki kişilik bozukluğu DSM-5’de B Kümesi grubunun bir parçasıdır.
Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kişilik bozukluğu genellikle sağlıksız ve katı düşünme ve davranış kalıplarını ifade eder, bu da sosyal, iş ve okul işleyişini olumsuz etkiler. Çoğu kişi kişilik bozukluğuna sahip olduğunu fark etmez ve yaşadıkları sorunlardan başkalarını sorumlu tutar.
Narsisistik Kişilik Bozukluğu Kriterleri
DSM-5’ye göre narsisistik kişilik bozukluğu, “geniş kapsamlı büyüklük (fantezi veya davranış), hayranlık ihtiyacı ve empati eksikliğinin, erken yetişkinlikte başlayan ve çeşitli bağlamlarda mevcut olan kalıcı bir örüntüsüdür.”
Resmi bir tanı için aşağıdaki DSM-5 kriterlerinden beş veya daha fazlasının bulunması gerekmektedir:
- Kendi önemini abartma (örneğin, başarılarını ve yeteneklerini abartma)
- Başarı, güç, aşk ve fiziksel çekicilik fikirleriyle meşgul olma
- Özel veya yüksek statüde olduğuna inanma ve yalnızca benzer kişiler veya kurumlarla ilişki kurması gerektiğini düşünme
- Aşırı hayranlık ihtiyacı
- Hak iddia etme ve diğerlerinden uygun muamele bekleme
- Kişisel kazanç için başkalarını sömürme
- Başkalarına karşı empati eksikliği
- Başkalarını kıskanma veya başkalarının kendisini kıskandığına inanma
- Kibirli davranışlar ve tutumlar
NKB’ye sahip bireyler, konuşmaları tekelleştirir ve kendilerini aşağı gören insanlara tepeden bakar. İstediklerini elde etmek için başkalarını kullanırlar ve bu süreçte kimin zarar gördüğünü umursamazlar.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu Kriterleri
DSM-5-TR’ye göre antisosyal kişilik bozukluğu, “başkalarının haklarına karşı sürekli bir saygısızlık ve ihlal örüntüsüdür.” Bir bireyin en az üç tanı kriterini göstermesi gerekmektedir:
- Sosyal normlara tekrar tekrar uymama ve bu nedenle tutuklanma
- Aldatma eylemlerine katılma, takma adlar kullanma ve borçlarını ödememe
- Dürtüsellik ve ileriye yönelik plan yapmama
- Fiziksel kavgalarla sonuçlanan sinirlilik ve saldırganlık
- Başkalarının güvenliğini önemsememe
- Kronik sorumsuzluk, iş tutamama, okulu bitirememe veya finansal taahhütleri yerine getirememe
- Başkalarına zarar vermekten pişmanlık duymama
APB tanısı için bireyin en az 18 yaşında olması ve 15 yaşından önce bir davranış bozukluğu belirtileri göstermesi gerekmektedir.
Narsisistik Sosyopatın Nedenleri
Bir kişinin narsisistik sosyopat olmasına ne sebep olur? NKB veya APB’nin kesin nedenlerini bilmiyoruz, ancak çevre, genetik ve nörobiyoloji muhtemelen rol oynar. Bu bozukluklar erkeklerde kadınlardan daha yaygındır ve genellikle ergenlik veya erken yetişkinlik yıllarında başlar.
Narsisistik Sosyopatın Belirlenmesi
Birinin bu kategoriye girmesi için hem NKB hem de APB tanı kriterlerinden birkaçını göstermesi gerekir. Narsisizm, APB özellikleriyle birleştiğinde sonuçları daha da kötüleştirir.
Narsisistik sosyopatın bazı işaretleri şunlardır:
- Güç düşkünü: APB ve NKB’ye sahip insanlar, başkalarını kontrol edebilecekleri güç pozisyonlarında olmayı severler.
- Manipülatif: Bu kişilik bozukluğuna sahip kişiler başkalarından faydalanırlar. İnsanlardan nefret ederler ve onları ilerlemelerine yardımcı olacak şekilde sömürüp atmanın uygun olduğunu düşünürler.
- Empati eksikliği: Narsisistik sosyopatlar, diğer insanların duygularına veya acılarına karşı empati duymazlar. Bu yüzden başkalarına zarar vermekten pişmanlık veya suçluluk duymazlar.
- Dikkat çekici: Sürekli olarak başkalarının sevgisini, dikkatini ve hayranlığını ararlar. Narsisizmleri, şişirilmiş bir kendilik önemine yol açar. Bir sosyopatik narsist soğuk ve acımasız olabilir, ancak başkalarının hayranlığını da arar (ve hak ettiğine inanır).
- Kötü davranış: Kendi çıkarları için insanları kötüye kullanmanın yanı sıra, narsisistik sosyopat, abartılmış önemleri tehdit edildiğinde veya sorgulandığında düşmanlık ve saldırganlıkla karşılık verir.
Tipik Bir Narsisistik Sosyopat
Tipik bir narsisistik sosyopat nasıl görünür? Belirtilerin şiddetinde farklılıklar olsa da, gerçek hayatta bu kişileri tanımlamanıza yardımcı olacak bir tablo oluşturabiliriz.
Bu tür insanlarla haberlerde karşılaşmış olabilirsiniz. Bir çalışma, cezaevi nüfusunun yaklaşık %35’inin APB’ye sahip olduğunu öne sürerken, genel nüfusun %0.2 ila %3.3’ünün bu bozukluğa sahip olduğunu öne sürmektedir. Ya da bu bireyleri kurumsal merdiveni tırmanırken (insanların üzerine basarak) veya hükümette güç pozisyonlarında bulabilirsiniz. Bir narsisistik sosyopat iş sahibi, borçlarını ödemeyebilir veya şirketin ne sattığını yanlış tanıtabilir.
En korkutucu olanı, bu bozukluğa sahip kişilerin tespit edilmesinin zor olmasıdır. Cilalı, iyi giyimli, başarılı ve çekici olabilirler. Hayırsever nedenlere veya faaliyetlere katılabilirler, ancak bunu önemsedikleri için değil, onları iyi gösterdiği için yaparlar. Özellikle parası ve ayrıcalığı olan bu bozukluklara sahip kişiler tespit edilmesi zor olabilir.
Narsisistik Sosyopatlarla Başa Çıkma
Narsisistik sosyopatları tanımak ve onlarla başa çıkmak zor olabilir. Eğer tanıdığınız biri bu kriterlere uyuyorsa, bu kişinin değişmeyeceğini veya yardım aramayacağını kabul etmek önemlidir. En iyi seçeneğiniz, bilgi edinmek, güçlü sınırlar koymak ve bu kişiden olabildiğince uzak durmaktır. Eğer bu tür özellikler sergileyen biriyle kötüye kullanılan bir ilişki içindeyseniz, güvenli bir şekilde ayrılmanın bir yolunu bulmanız önemlidir.
Sonuç olarak, bir narsisistik sosyopatla başa çıkmanın ilk adımı, gerçekleri yeniden yorumlamayı bırakmaktır. Bu kişiyle kavga etmek veya tartışmak durumu iyileştirmez ve sadece işleri daha da kötüleştirir. Narsisistik sosyopat olduğunu düşündüğünüz biri varsa, bu kişinin değişmeyeceğini veya yardım aramayacağını kabul etmek önemlidir. En iyi seçeneğiniz, bilgi edinmek, güçlü sınırlar koymak ve bu kişiden olabildiğince uzak durmaktır.
Kaynakça
- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed., text rev.). American Psychiatric Publishing.
- Miller, J. D., Widiger, T. A., & Campbell, W. K. (2010). Narcissistic personality disorder and the DSM-V. Journal of Abnormal Psychology, 119(4), 640-649.
- Hare, R. D. (1993). Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us. Guilford Press.
- Coid, J., Yang, M., Ullrich, S., Roberts, A., & Hare, R. (2009). Prevalence and correlates of psychopathic traits in the household population of Great Britain. International Journal of Law and Psychiatry, 32(2), 65-73.
- Ronningstam, E. (2009). Narcissistic Personality Disorder: A Current Review. Current Psychiatry Reports, 11(1), 68-75.